Niedowaga

Niedowaga

Niedowaga to pierwszy w kolejności stopień niedożywienia człowieka na podstawie wskaźnika BMI - występuje gdy BMI znajduje się pomiędzy 17 a 18,5 punktów.

Zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego "niedowaga" oznacza ilość brakująca do ustalonej wagi kogoś lub czegoś.

Niedowaga jeszcze do niedawna była marginalizowanym społecznie problemem. Wiązało się to z wszechobecnym kultem bardzo szczupłej sylwetki. Nie sprzyjało rozwojowi społecznej świadomości dotyczącej szkodliwych skutków niedowagi.

Z medycznego punktu widzenia niedowaga jest to stan kliniczny, na który składają się skutki przedłużonego niedoboru składników żywienia będących źródłem energii (głównie węglowodany i tłuszcze) lub też niedoboru składników jakościowych wchodzących w skład ważnych struktur regulujących metabolizm komórek, tkanek lub całego organizmu (głównie sole mineralne, witaminy, pierwiastki śladowe).

W przypadku wskaźnika BMI, stan niedowagi występuje u osób dorosłych, w zależności od ich wzrostu, gdy waga znajduje się z zakresie wskazanych poniżej wartości:

Wzrost [cm]:	140	150	160	170	180	190	200	210
Waga [kg]:	33 - 36	38 - 41	43 - 47	49 - 53	55 - 59	61 - 66	68 - 74	74 - 81

W przypadku wskaźnika WHtR, stan niedowagi (niedożywienie I stopnia) występuje u osób dorosłych, w zależności od ich wzrostu, gdy obwód talii znajduje się z zakresie wskazanych poniżej wartości:

Wzrost [cm]:	140	150	160	170	180	190	200	210
Obwód talii kobiety [cm]:	59 - 64,5	63 - 69	67 - 73,5	71,5 - 78	75,5 - 83	80 - 87,5	84 - 92	88 - 96,5
Obwód talii mężczyzny [cm]:	60 - 64,5	64,5 - 69	69 - 73,5	73 - 78	77,5 - 83	81,5 - 87,5	86 - 92	90 - 96,5

Stan niedowagi to stan zagrażający zdrowiu. Wbrew pozorom występuje nader często wśród społeczeństwa. Stany fizjologiczne jak ciąża, laktacja czy okres dojrzewania i wzrostu, zwiększają zapotrzebowanie organizmu na energię i składniki pokarmowe. To samo dotyczy osób, których aktywność fizyczna przekracza standardowe czynności życiowe - tj. osób wykonujących ciężką pracę fizyczną lub sportowców. Dostarczenie ich w niedostatecznej ilości może skutkować niedowagą.

Jeżeli niedowaga jest wynikiem innej choroby, zaleca się kontakt z lekarzem i podjęcie leczenia aby nie doprowadzić do stanu wychudzenia lub wygłodzenia.

W tym stanie zapasy tłuszczu są praktycznie na wyczerpaniu lub masa tkanki tłuszczowej jest zdecydowanie poniżej normy i powoli przestaje pełnić swoje funkcje w organiźmie. Ten z kolei w celu uzyskania energii zaczyna czerpać ją ze zmagazynowanego białka w tkance mięśniowej.

Mięśnie zawierają dużą ilość białka ale bardzo szybko się rozpadają. W zależności od tego, czy niedowaga jest spowodowana długotrwałym nieznacznym ubytkiem środków odżywczych czy też nagłym i dużym ubytkiem energii, objawy mogą być bardzo widoczne lub niezauważalne.

W przypadku tego ostatniego w krótkim czasie organizmowi może szybko zacząć brakować i tego paliwa. Białko zgromadzone w masie mięśniowej jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszych komórek. Jego brak lub niedobór zaburzy ich dzianie co przejawi się nasilonymi objawami a stan niedowagi może więc szybko przerodzić się w stan wychudzenia.

W przypadku niedowagi powstałej na skutek długotrwałego umiarkowanego lub niewielkiego niedoboru składników odżywczych, także istnieje zagrożenie związane ze stanem wychudzenia organizmu. Taki stan jest o tyle niebezpieczny, że postępuje wolno i praktycznie niezauważalnie prowadząc do powolnej degradacji organizmu i narządów wewnętrznych.

Skutki niedowagi

Stan niedowagi to choroba! Jest sklasyfikowana wg kodów ICD10 pod numerem E44.1 - Niedożywienie białkowo-energetyczne, łagodne. Stan niedowagi często jest bagatelizowany, niedostrzegany lub trudno wykrywalny.

W tym stanie pacjent nie odczuwa wiele widocznych dolegliwości. Zmiany zachodzą jednak wewnątrz organizmu i mogą prowadzić do nieodwracalnych skutków i degradacji organizmu. Jest to szczególnie istotne w przypadku ciąży oraz okresu wzrastania młodzieży.

Podstawowym problemem osób w stanie niedowagi jest brak zaopatrzenia w energię, skutkiem czego organizm spala więcej kalorii niż jest w stanie pozyskać - innymi słowy sam się konsumuje pobierając niezbędną energię głównie z resztek tłuszczu ale i mięśni, czego rezultatem mogą być:

• Zanikanie tkanki tłuszczowej
• Zanikanie tkanki mięśniowej
• Nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego
• Nieprawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego
• Zaburzenia miesiączkowania
• Niepłodność
• Problemy z utrzymaniem ciąży
• Osłabiony system immunologiczny
• Osteoporoza
• Paradontoza
• Nasilone stany depresyjne
• Obniżona sprawność umysłowa - trudności z koncentracją, uczeniem się
• Obniżona sprawność fizyczna
• Nieuzasadniona senność

Ponadto osoby w stanie niedowagi organizmu mogą zacząć odczuwać dolegliwości związane z brakiem niektórych witamin i minerałów:

Przyczyny niedowagi

Przyczyny niedowagi mogą być bardzo różne. W bardzo wielu przypadkach trudno jest jednoznacznie określić przyczynę zbyt niskiej wagi u konkretnej osoby.

Ogólnie przyjmuje się, że niedowaga może być wywołana skutkami medycznymi i niemedycznymi. W zależności od tego czy wygłodzenie jest skutkiem choroby (medyczne) czy nie (niemedyczne), organizm reaguje nieco inaczej. Związane jest to z tzw. zjawiskiem głodzenia organizmu, które dzieli się na 2 typy - głodzenie proste (zwykle na skutek przyczyn niemedycznych) i głodzenie powikłane (zwykle na skutek przyczyn medycznych).

Przy głodzeniu powikłanym dochodzi do znacznego ograniczenia przyjmowania składników odżywczych wraz z nałożeniem się innych powikłań wynikających z ciężkiej choroby bądź urazu.

Na początku dochodzi do krótkotrwałego obniżenia tempa metabolizmu. Krótko po tym, na skutek produkcji dużej ilości hormonów katabolicznych następuje wzrost tempa przemiany materii i rozpad lizyny.

W celu naprawy uszkodzonych tkanek, w organiźmie można zaobserwować zwiększony rozpad białek ustrojowych. Pojawiają się zaburzenia w obrębie gospodarki węglowodanowej, retencja (zatrzymanie) wody oraz sodu.

Przyczyny medyczne wygłodzenia:

• Zwiększone zapotrzebowanie na substancje odżywcze związane ze stanem fizjologicznym (ciąża, karmienie piersią, okres dojrzewania i wzrostu)
• predyspozycje genetyczne – niektórzy ludzie mają naturalnie niskie BMI
• Wysoki metabolizm
• Zakażenia bakteryjne
• Przyjmowanie niektórych leków
• Anoreksja (jadłowstręt)
• Bulimia
• Nietolerancja glutenu
• Śpiączka
• Ciężkie zaburzenie depresyjne
• Choroby psychiczne
• Cukrzyca
• Choroba trawienna
• Ciągłe wymioty
• Ciągłe biegunki
• Choroby zakaźne: AIDS, gruźlica, COVID-19
• Choroby metaboliczne
• Choroby nowotworowe
• Choroby pasożytnicze
• Zaburzenia endokrynologiczne
• Zaburzenia wchłaniania pokarmów

W głodzeniu prostym (lub niepowikłanym), stopniowo zużywają się rezerwy zgromadzonej energii (białka i tłuszczu). Przedłużający się czas bez zaopatrzenia w substancje odżywcze, uruchamia w organiźmie zużycie związków ketonowych, co ogranicza częściowo rozkład białek mięśniowych (katabolizm).

Przyczyny niemedyczne wygłodzenia:

• Przemoc wobec osób pozostających na utrzymaniu (dzieci, osoby starsze, osoby niepełnosprawne)
• Głód spowodowany konfliktami politycznymi i wojnami, klęskami żywiołowymi
• Nadmierny post - np. w związku z przekonaniami religijnymi
• Regularny nadmierny wysiłek fizyczny
• Ubóstwo

Leczenie niedowagi

Zwykle osoby w tym stanie nie wymagają leczenia szpitalnego. Nie podejmuje się więc działań mających na celu szybkie odżywienie organizmy. Leczenie skupia się głównie na zmianie diety, nawyków żywieniowych oraz wprowadzeniu lub zmniejszeniu aktywności fizycznych.

Odpowiednia dieta

Gdy stan takich pacjentów się poprawi lub gdy nie wymagali leczenia szpitalnego, zwykle dostosowuje się odpowiednio dietę poprzez:

• zwiększenie liczby porcji
• uregulowanie częstotliwości przyjmowanych posiłków
• dobranie odpowiedniej kaloryczności posiłków
• dobranie odpowiedniej zawartości witami, minerałów, mikro- i makroelementów w posiłku
• zmianie konsystencji podawanych posiłków

Aktywność fizyczna

Niedowaga może być spowodowana nadmierną aktywności fizyczną. W niektórych przypadkach lekarz może podjąć decyzję i zalecić zmniejszenie intensywności aktywności fizycznych.

W większości przypadków, niedowaga jest spowodowana jednak innymi czynnikami. w takim przypadku zalecane jest włączenie do leczenia regularnych aktywności fizycznych - w szczególności, gdy osoba z niedowagą nie posiada prawidłowo rozbudowanej tkanki mięśniowej.

Ponadto sama dieta i żywienie bez ruchu spowoduje przyrost głównie tkanki tłuszczowej. Jej rozmiar będzie nieadekwatnie duży w stosunku do masy reszty ciała, co także jest niebezpieczne dla organizmu. Z tego powodu aktywność fizyczna jest niezbędnym elementem leczenia niedowagi.

Gdy przyczyną są zaburzenia psychiczne (anoreksja, bulimia itp.)

Jeżeli przyczyną stanu pacjenta jest anoreksja, builimia lub inne zaburzenia poprzez które pacjent "świadomie" odmawia przyjmowania posiłków lub przyjmowanie substancji odżywczych jest niewystarczające z tego powodu, równocześnie razem z leczeniem zachowawczym stosuje się terapie u psychiatry bądź psychologa.

Lekarz lokalizuje czynniki behawioralne, wzmacniające tendencje do odmawiania przyjmowania posiłków i zwykle przepisuje leki wspomagające jak np.:

• przeciwdepresyjne (np. Bioxetin, Seronil)
• neuroleptyki (np. Zolafren, Zolaxa)