Wygłodzenie
Wygłodzenie to najwyższy (trzeci) i zarazem najgroźniejszy stopień, którym opisuje się stopień niedożywienia człowieka na podstawie wskaźnika BMI - występuje gdy BMI jest niższe niż 16 punktów.
Zgodnie z definicją Słownika Języka Polskiego "wygłodzenie" oznacza: osłabienie organizmu w wyniku długotrwałego niejedzenia lub niedojadania.
W praktyce z punktu widzenia medycznego jest to stan KRYTYCZNY organizmu, któremu brakuje zmagazynowanej energii, składników odżywczych, witamin i minerałów do prawidłowego funkcjonowania.
W przypadku wskaźnika BMI, stan wygłodzenia występuje u osób dorosłych, w zależności od ich wzrostu, gdy waga spadnie poniżej wskazanych wartości:
Wzrost [cm]: | 140 | 150 | 160 | 170 | 180 | 190 | 200 | 210 |
Waga [kg]: | < 31 | < 35 | < 40 | < 46 | < 51 | < 57 | < 63 | < 69 |
W przypadku wskaźnika WHtR, stan wygłodzenia (niedożywienie) występuje u osób dorosłych, w zależności od ich wzrostu, gdy obwód talii spadnie poniżej wskazanych wartości:
Wzrost [cm]: | 140 | 150 | 160 | 170 | 180 | 190 | 200 | 210 |
Obwód talii (obie płcie) [cm]: | < 49 | < 52,5 | < 56 | < 59,5 | < 63 | < 66,5 | < 70 | < 73,5 |
Stan wygłodzenia to stan zagrażający życiu, a brak podjęcia leczenia osoby w tym stanie w szpitalu, doprowadza najczęściej do jej śmierci lub nieodwracalnych powikłań.
W tym stanie zapasy tłuszczu zostały już zużyte, a organizm zaczyna zwracać się do zmagazynowanego białka w celu uzyskania energii. Oznacza to, że musi rozbić tkanki mięśniowe.
Mięśnie zawierają dużą ilość białka ale bardzo szybko się rozpadają i w krótkim czasie brakuje organizmowi i tego paliwa. Białko jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania naszych komórek, a gdy się wyczerpie, komórki nie mogą już funkcjonować i następuje zgon.
Skutki wygłodzenia organizmu
Stan wygłodzenia to choroba sklasyfikowana wg kodów ICD 10 pod numerem E.43 - Ciężkie niedożywienie białkowo-energetyczne. Jest to choroba zagrażająca życiu i wymaga leczenia.
W warunkach szpitalnych jej występowanie obniża rokowania pacjenta, ponieważ znacznie zwiększa szansę na powikłania pooperacyjne i śmierć.
W tym stanie pacjent odczuwa wiele dolegliwości, a poszczególne narządy wewnętrzne i zewnętrzne przestają prawidłowo funkcjonować.
Podstawowym problemem osób w stanie wygłodzenia jest brak zaopatrzenia w energię, skutkiem czego organizm spala więcej kalorii niż jest w stanie pozyskać - innymi słowy sam się konsumuje pobierając niezbędną energię głównie z mięśni, czego rezultatem mogą być:
- Brak niezbędnej tkanki tłuszczowej
- Zanik mięśni
- Zmniejszające się narządy wewnętrzne (np. serce)
- Zaniku błony śluzowej jelita
- Stłuszczenia wątroby / nerek
- Halucynacje
- Nieprawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego
- Nieprawidłowe funkcjonowanie układu krwionośnego
- Zgon
Ponadto osoby w stanie wygłodzenia oraz wychłodzenia organizmu odczuwają następujące dolegliwości związane z brakiem witamin i minerałów:
-
Brak witaminy A:
- kurza ślepota
- niska odporność
- zmatowienie włosów
- łamliwe paznockie
-
Brak witamin z grupy B:
- pelagra
- zanik mięśni
- paraliże mięśni
- osteoporoza
- choroby układu krążenia
- niedokrwistość
- problemy z żołądkiem
- drżenie rąk
- łuszcząca się skóra
- rany na ustach
- siwienie włosów
- wypadanie włosów
- depresja
- apatia
-
Brak witaminy C:
- szkorbut
- chroniczne zmęczenie
- senność
- suchość skóry
-
Brak witaminy D:
- osłabienie mięśni
- bóle mięśni
- osłabienie kości
- osteoporoza
- osteomalacja
-
Brak witaminy E:
- osłabienie mięśni
- niedokrwistość
- problemy z koordynacją ruchów
-
Brak witaminy K:
- problemy z krzepnięciem krwi
- krwotoki wewnętrzne
- mineralizacja kości
- rozwój nowotworów
- biegunki
-
Brak żelaza:
- anemia
Przyczyny stanu wygłodzenia organizmu
W zależności od tego czy wygłodzenie jest skutkiem choroby (medyczne) czy nie (niemedyczne), organizm reaguje nieco inaczej. Związane jest to z tzw. zjawiskiem głodzenia organizmu, które dzieli się na 2 typy - głodzenie proste (zwykle na skutek przyczyn niemedycznych) i głodzenie powikłane (zwykle na skutek przyczyn medycznych).
Przy głodzeniu powikłanym dochodzi do znacznego ograniczenia przyjmowania składników odżywczych wraz z nałożeniem się innych powikłań wynikających z ciężkiej choroby bądź urazu.
Na początku dochodzi do krótkotrwałego obniżenia tempa metabolizmu. Krótko po tym, na skutek produkcji dużej ilości hormonów katabolicznych następuje wzrost tempa przemiany materii i rozpad lizyny.
W celu naprawy uszkodzonych tkanek, w organiźmie można zaobserwować zwiększony rozpad białek ustrojowych. Pojawiają się zaburzenia w obrębie gospodarki węglowodanowej, retencja (zatrzymanie) wody oraz sodu.
Następstwem braku wystarczającej ilości kalorii i białka dochodzi do wygłodzenia organizmu (niedożywienia).
Przyczyny medyczne wygłodzenia:
- Anoreksja (jadłowstręt)
- Bulimia
- Nietolerancja glutenu
- Śpiączka
- Ciężkie zaburzenie depresyjne
- Choroby psychiczne
- Cukrzyca
- Choroba trawienna
- Ciągłe wymioty
- Ciągłe biegunki
- Choroby zakaźne: AIDS, gruźlica, COVID-19
- Choroby metaboliczne
- Choroby nowotworowe
- Choroby pasożytnicze
- Zaburzenia endokrynologiczne
- Zaburzenia wchłaniania pokarmów
W głodzeniu prostym (lub niepowikłanym), stopniowo zużywają się rezerwy zgromadzonej energii (białka i tłuszczu). Już w ciągu pierwszych 24 godzin dochodzi do zużycia rezerw glikogenu - wielocukru stanowiącego materiał zapasowy w komórkach.
W następstwie, zapotrzebowanie na glukozę jest pokrywane z aminokwasów mięśni i tkanki tłuszczowej. Przedłużający się czas bez zaopatrzenia w substancje odżywcze, uruchamia w organiźmie zużycie związków ketonowych, co ogranicza częściowo rozkład białek mięśniowych (katabolizm).
Przyczyny niemedyczne wygłodzenia:
- Przemoc wobec osób pozostających na utrzymaniu (dzieci, osoby starsze, osoby niepełnosprawne)
- Głód spowodowany konfliktami politycznymi i wojnami, klęskami żywiołowymi
- Nadmierny post - np. w związku z przekonaniami religijnymi
- Ubóstwo
Leczenie stanu wygłodzenia
Leczenie osób w stanie wygłodzenia polega przede wszystkim na zapewnieniu organizmowi odpowiedniej dawki substancji odżywczych (takich jak białka, tłuszcze, węglowodany, elektrolity, mikroelementy, witaminy czy woda) oraz podtrzymaniu funkcji poszczególnych narządów.
Osoby w stanie wygłodzenia często nie są w stanie samodzielnie przyjmować pożywienia - w szczególności gdy przyczyną tego stanu są inne choroby. U takich osób oraz u osób wymagających natychmiastowego odżywienia, stosuje się żywienie dojelitowe lub pozajelitowe.
W przypadku gdy żywienie dojelitowe ma potrwać co najmniej kilka tygodni, stosuje się przezskórną endoskopową gastrostomię (PEG) lub przezskórną endoskopową jejunostomię (PEJ), polegającą na nacięciu skóry na brzuchu i wprowadzeniu sondy do żołądka.
W przypadku planowanych krótszych okresów żywienia, zagłębnik do jelita cienkiego lub żołądka wprowadza się przez nos lub podaje się składniki odżywcze bezpośrednio do żył (tzw. kroplówka).
U osób mogących odżywiać się normalnie stosuje się tzw. DSP - doustną suplementację pokarmową. Polega na podawaniu drogą doustną tzw. odżywki - specjalnej diety przemysłowej (przemysłowo wytworzonego, często częściowo strawionego, zawierające wszystkie niezbędne składniki odżywcze pokarmu).
Gdy stan takich pacjentów się poprawi, zwykle dostosowuje się odpowiednio dietę poprzez zwiększenie liczby porcji, dobranie ich kaloryczności i zawartości substancji odżywczych, czy zmianie konsystencji podawanych posiłków.
Gdy przyczyną są zaburzenia psychiczne (anoreksja, bulimia itp.)
Jeżeli przyczyną stanu pacjenta jest anoreksja, builimia lub inne zaburzenia poprzez które pacjent "świadomie" odmawia przyjmowania posiłków, równocześnie razem z leczeniem zachowawczym stosuje się terapie u psychiatry bądź psychologa.
Lekarz lokalizuje czynniki behawioralne, wzmacniające tendencje do odmawiania przyjmowania posiłków i zwykle przepisuje leki wspomagające jak np.:
- przeciwdepresyjne (np. Bioxetin, Seronil)
- neuroleptyki (np. Zolafren, Zolaxa)
W tym stanie pacjenta leczenie jednak jest nakierowane głównie na zwiększenie masy wszelkimi środkami i ratowanie zagrożonego życia pacjenta.